Ταυτότητα

Η έννοια της ταυτότητας έχει απασχολήσει την φιλοσοφία από την αρχαιότητα. Μπορούμε να διακρίνουμε διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης στο έργο του Πλάτωνα, του Ντεκάρτ , του Καντ, του Βιτγκενσταιν , του Φουκώ , του Νιτσε και άλλους. Βλέπουμε πως ο καθένας προσεγγίζει την έννοια της ταυτότητας με διαφορετικά δεδομένα και οπτική, αλλά και με μια συνέχεια στο χρόνο, όσων αφορά την δυτική φιλοσοφία. Η ταυτότητα μπορεί να ατομική, συλλογική, πολιτισμική, κοινωνική, θρησκευτική, σεξουαλική, φυλετική ή πολιτική. Μπορούμε να την προσεγγίσουμε σε σχέση με το περιβάλλον, την ψυχολογία και την κοινωνία. Σε σχέση με τον εαυτό και με τους άλλους.

Όπως παρατηρούμε είναι μια έννοια που επηρεάζεται από πόλλούς και διαφορετικούς παράγοντες.

Στο βιβλίο « η Εικόνα και το Βλέμμα», ο John Berger αναφέρεται στο ρόλο της ζωγραφικής και συγκεκριμμένα της ελαιογραφίας, στην είκόνα ενός προσώπου ή μιας καταστασης. Παρατηρεί πως οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά στην εξουσία μπορούν και διαμορφώνουν την εικόνα τους, ποζάροντας μπροστά από τα κτήματα τους, με ακριβά ρούχα ή αντικείμενα γύρω τους. Ένας πίνακας ζωγραφικής, εκείνη την εποχή, μας πληροφορεί για την κοινωνική θέση ενός ατόμου, την οικονομική του κατάσταση και την εξουσία που αυτός μπορεί να έχει.

Όλα αυτά τα στοιχεία που παρατηρούμε στο περιεχόμενο ενός έργου ζωγραφικής ή μιας εικόνας γενικότερα, μας πληροφορούν για την ταυτότητα κάποιου χώρου, τόπου ή ενός συνόλου ανθρώπων. Όλες αυτές οι πληροφορίες όμως ίσως να μην είναι πάντα αξιόπιστες. Διαπιστώνουμε έτσι τον ρόλο που έχει η εκάστοτε εξουσία στην διαμόρφωση μιας ταυτότητας ατομικής ή συλλογικής, η οποία είναι απαραίτητη για την δημιουργία μιας ομάδας ή και ενός κράτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο στίχος του Σεφέρη στο Μυθιστόρημα Γ΄

« Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια
που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ’ ακουμπήσω.
Έπεφτε στο όνειρο καθώς έβγαινα από το όνειρο
έτσι ενώθηκε η ζωή μας και θα είναι πολύ δύσκολο να ξαναχωρίσει.»

Όπως βλέπουμε ο ρόλος της ταυτότητας δεν είναι πάντα ξεκάθαρος και αντικειμενικός.

Έτσι σε αντίθεση με τα παραπάνω επιλέγω στο ζωγραφικό μου έργο να δείξω έναν άνθρωπο γυμνό, μεταφορικά και κυριολεκτικά, από τέτοια στοιχεία υπαρκτά η μη. Τον τοποθετώ σε ένα περιβάλλον άχρονο, σε ένα χώρο μη αναγνωρίσιμο, όπου δύσκολα διακρίνουμε στοιχεία που μας παραπέμπουν σε μια ταυτότητα, πέρα από το φύλο.

Άτιτλο , 150x120 εκ. λάδι σε καμβά

 

πάρχουν πληροφορίες που θεωρούμε δεδομένες για να αναγνωρίσουμε αντικείμενα ή καταστάσεις. Συμβολικά παρουσιάζω ένα λεμόνι αλλοιωμένο χρωματικά και σε διαφορετικά μεγέθη. Η αρχική μας εντύπωση είναι ότι βλέπουμε τέσσερα διαφορετικά φρούτα, παρόλο που το σχήμα τους είναι το ίδιο. Παρατηρώ την επίδραση που έχει η δεδομένη και μη αμφισβητήσιμη γνώση στην προσπάθεια μας να προσδιορίσουμε την ταυτότητα ενός αντικείμενου.

Στο έργο του Marcel Duchamp «Fountain» σχολιάζεται η ταυτότητα ενός αντικειμένου και συγκεκριμμένα η έννοια του έργου τέχνης σε σχέση με την υπογραφή του καλλιτέχνη. Η ταυτότητα ένός έργου, για να χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης, επηρεάζεται από την υπογραφή που φέρει ; Αντίστοιχες αναζητήσεις παρατηρούμε στο έργο των Καταστασιακών για το αστικό περιβάλλον και την ταυτότητα του χώρου, όπως τον Ψυχογεωγραφικό χάρτη του Παρισιού από τον Guy Debord και τον Ager Jorn.

Λεμόνι, ψηφιακή φωτογραφία

Στην συνέχεια συλλέγω και φωτογραφίζω αντικείμενα που βρήκα στο υπόγειο του σπιτιού μου. Είναι κυρίως εργαλεία παλιάς τεχνολογίας ,σκουριασμένα πλέον, που χρησιμοποιήθηκαν από ανθρώπους στην καθημερινότητα τους. Αναρωτιέμαι αν αυτά τα αντικείμενα μπορούν να μας δώσουν μια ιδέα για την ταυτότητα των προσώπων που τα χρησιμοποίησαν και πόσο αντικειμενική μπορεί να είναι. Τα εργαλεία φέρουν στοιχεία πολιτισμικά αλλά και κοινωνικά. Ίσως μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα σε σχέση με τις δραστηριότητες του ατόμου και να τον τοποθετήσουμε κοινωνικά ή να συλλέξουμε πληροφορίες για τον τρόπο που κατασκευάστηκαν αυτά τα εργαλεία και τις ανάγκες της ζωής τότε. Μπορούμε να παρατηρήσουμε κάτι αντίστοιχο στα μουσεία, οπου διατηρείται η μνήμη και ο πολιτισμός. Ποιά είναι η σχέση της μνήμης με την ταυτότητα και πώς την επηρεάζει;

Αντικείμενα που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο.

Το επόμενο έργο είναι ένα παρουσίαση φωτογραφιών από θρανία στο χώρο του πανεπιστημίου. Οι φοιτητές που βρίσκονται στην αίθουσα έχουν μαζί τους αντικείμενα που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητα τους . Προσπαθώ να βρώ την σχέση που έχουν τα αντικείμενα με το άτομο. Ποιές πληροφορίες μας δίνουν και πόσο μπορούν να συμβάλουν στον ορισμό της ταυτότητας του ατόμου; Ο καθένας επιλέγει να έχει μπροστά του αντικείμενα που πιστέυει ότι του είναι χρήσιμα την δεδομένη στιγμή. Μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες από την σύνθεση των αντικειμενων πάνω στο θρανίο, δηλαδή τον τρόπο που είναι τοποθετημένα, για τις αισθητικές επιλογές στα αντικείμενα που χρησιμοποιεί αλλά και τις ανάγκες του ατόμου την δεδομένη στιγμή.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιά η σχέση της ταυτότητας με τις ατομικές επιλογές στην εμφάνιση μας και στα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε και κατα πόσο αυτές οι επιλογές είναι συνειδητές ή προκύπτουν από ένα σύστημα αξιών, ηθικών ή οικονομικών, όπως αυτό μιας παγκόσμια αγοράς;

 

Αντικείμενα καθημερινής χρήσης πάνω σε θρανία

Οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες, η θρησκεία , οι πολιτικές πεποιθήσεις ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός επηρεάζουν το άτομο και το διαμορφώνουν . Στην προσπάθεια του να συμβιώσει και να γίνει μέρος ενός συνόλου το άτομο αναγκάζεται πολλες φορές να υιοθετήσει ένα διάφανο προσωπείο που φέρει στοιχεία της συλλογικής ταυτότητας, ευρέως αποδεκτά, ακόμα και άν το ίδιο το άτομο δεν τα αποδέχεται. Στο παρακάτω έργο προσπάθησα να προσεγγίσω αυτό τον συλλογισμό μέσα από την αντιπαράθεση προσώπου και προσωπείου. Η ατομική ταυτότητα επηρεάζεται από την συλλογική;

Πρόσωπο ή Προσωπείο

Συμπεραίνουμε πως η έννοια της ταυτότητας συνδέεται με τον τόπο, τον χώρο, τον χρόνο, το άτομο, την εξουσία, με πολιτισμικές ή κοινωνικές αξίες. Όμως ακόμα παραμένει μια έννοια αφηρημένη που μπορούμε πιο εύκολα να την προσεγγίσουμε παρά να την ορίσουμε.
 ________________________________________________________________________________
 

Ways of Seeing , John Berger , 1972

Marcel Duchamp «Fountain» 1917

Ψυχογεωγραφικός χάρτης του Παρισιού από τον Guy Debord και τον Ager Jorn , 1959